Aguesti dies an corrut opinions sus es resultats dera Enquesta d’emplecs lingüistics dera Generalitat sus er occitan ena Val d’Aran, que dempús de fòrça demorar-la gessec eth passat dia 27. Ei un bon arnés entà valorar er estat dera lengua e poder orientar es politiques lingüistiques.
Voi hèr tres observacions iniciaus abans d’analisar-la: era enquesta non se referís ara oficialitat en tota Catalonha, a on ei oficiau, e ar emplec der occitan que s’i hè. Aguesta serie ua data que mos acabarie d’orientar. Sonque se referís ara Val d’Aran.
Segona observacion: era denominacion dera lengua en aguesti cinc darrèrs ans a perdut fòrça constància dera sua occitanitat e s’emplegue de mès en mès era fracturanta “aranés”. Eth Conselh Generau e era Generalitat obvien era denominacion scientifica dera lengua e arriben a emplegar, en bèra ocasion, era denominacion “lengua aranesa”.
E ua tresau observacion ei qu’en aguestes dades d’enguan mos auem trobat remercada era valor des que declaren que compartissen er occitan damb d’autes lengües e qu’aguesta dada s’a volut presentar coma atenuanta dera catastròfa, causa que refusam. Aqueri que compartissen era lengua mès febla, er occitan, damb es autes, s’an installat en scenari entara sua desaparicion.
Se mos botjam entre es numèros era constatacion ei era pèrta d’emplec e de coneishement der occitan en uns nivèus que ja èren baishi. Voi aportar quate constatacions sense excedir-me en disertacions longues e cansantes.
Prumèra, eth coneishement der aranés a baishat per prumèr viatge enes darrèrs vint ans. Eth saber-lo liéger baishe de dètz punts. E en aguest cas era immigracion non ei mès importanta qu’en d’auti periòdes. Constatam donques qu’er occitan aranés non s’apren. Segurament ei que non s’ensenhe e aciu es administracions aurien de díder quauquarren. Se non se met remèdi ara manca d’ensenhament seguiram baishant en emplec e en coneishement.
Dusau observacion: I a un nivèu baish de persones que declaren qu’er occitan aranés ei era sua lengua iniciau. I an pògui aranesi que diden qu’era sua prumèra lengua d’accés familiar siguec er aranés; sonque eth 18%. Ei mès baish qu’en 2018 en qu’ac declarauen eth 21%. Auem perdut preséncia de lengua occitana enes famílies; i an mens famílies cada an qu’empleguen er aranés ena sua vida diadèra. Ara ben, encara mès grèu, ei de comprovar qu’eth numèro de persones que mantien era lengua e la convertissen ena lengua abituau ei sonque deth 16%. Ei a díder i a au mens un 2% d’aranesi que gessen dera prumèra lengua, er occitan, e que per motius diuèrsi l’an abandonat. Ei grèu d’èster en uns percentatges tan baishi, però ei mès grèu de que vage baishant sense que se conegue cap de palliatiu institucionau. Eth catalan tanben presente problèmes però era tendéncia ei diferenta. Un totau de 29 % en Catalonha an eth catalan coma lengua iniciau e un 32,6% l’an coma lengua abituau; guanhe parlants, contràriament ar occitan. Segurament i an programes que les acompanhen e les animen a hè’c. En occitan non n’i a cap. Falte accion promotora e preventiva. Era darrèra campanha deth Conselh Generau sus er aranés ei polida, però non convide a emplegar-lo. Era anteriora convidaue a parlar anglés. Atau non vam ben!
Tresau constatacion; guardam numèros concrèts. Era lengua abituau a perdut cinc cents parlants des de 2018 a 2023. Concrètament a passat d’auer-ne 2093 a auer-ne 1543, en 2023. A perdut un de cada quate parlants abituaus des que i auie en 2018. Açò ei fòrça accelerat. Se pèrden mès de cent parlants abituaus per an. Contrariament es parlants abituaus de castelhan an creishut en mil parlants. An passat de 3200 a 4200: dus cents parlants abituaus per an. Cada setmana perdem dus parlants abituaus d’aranés e en guanham quate de castelhan.
E era darrèra constatacion: baishe er emplec sociau a uns nivèus d’anollacion, d’inexisténcia. Damb era excepcion des relacions damb era administracion locau, qu’ei en un petit e insuficient 15%, subertot pr’amor qu’eth Conselh Generau d’Aran l’a coma prumèra lengua, era rèsta d’entitats e situacions sociaus baishe peth dejós deth 5%, ua dada residuau e testimoniau que s’apròpe ara inexisténcia. Concretant: es relacions damb era Generalitat e er Estat, damb es amistats, damb es companhs de trabalh, damb eth personau medic, damb es entitats financères, damb eth petit e eth gran comèrç, damb era polícia, damb es organs judiciaus… non ei en occitan; ei subertot en castelhan e bèth viatge, escassament, en aranés. Ena vida sociau aranesa er occitan a un papèr testimoniau. Ei ben simple de valorar: qui aurie d’actuar se volem qu’era lengua pròpia deth territòri sigue viua en aguesti encastres?
Cau un papèr decidit e immediat des administracions en un territòri petit a on es constatacions se pòden hèr evidentes damb molta facilitat. Aguesta Enquèsta qüestione ath Conselh Generau, coma prumèr actor, però tanben ara Generalitat e ar Estat. Alarma!
