Era setmana passada i auec era ja tradicionau corsa “Aran per sa lengua” que reivindique ua major preséncia der occitan. Aué era Pujada ath Pòrt de Salau reclame ua major atencion pera lengua occitana. Toti èm conscients que lèu gesseràn es resultats dera EULP sus er emplec der occitan en Catalonha.
E mentre demoram aguesti resultats qu’auien de gésser pendent juriòl e que mos hèn a témer lo pitjor, m’è inclinat per hèr un Cimalh referent ara mitologia possat emocionaument pera lectura deth libre “les secrets du Gascon” (2019) de L.M. Braun-Darrigrand, e pera sensacion de víuer un aluenhament dera mítica occitano-aranesa e ua adesion excessiva ara espanhòla.
Enes referéncies dera òbra de Darrigrand n’i a ua que m’a cridat especiaument era atencion. Ei atribuïda a Auguste Stöber, poèta e folclorista alsacian deth sègle XIX: “un pòble que desbrembe es sòns cants, es sues legendes e era sua istòria, mòstre pòca estima dera sua lengua; ei un suicida espirituau”. Un pòble que mòr! Ei avient de parlar-ne mentres demoram uns resultats, es dera EULP, que mos heriràn eth còr.
Hè uns ans damb motiu d’ua amassada felibre anè entà Salies de Bearn. M’apropè entara libreria Febús Avant e podí charrar ua estona damb eth librèr Braun-Darrigrand, istoriador de formacion e antic president der Institut Bearnés e Gascon. Ena libreria i auie òbres editades per “L’Esvelhadou”, editoriau dera que Braun-Darrigrand n’ei creador e quauqui des libres son òbra sua. En comprè quauqu’un e bèth viatge les uelhegi. Entre es sues òbres n’i a de reflexion sus era normativa grafica deth gascon, que presente solucions critiques damb era norma grafica classica, alibertiana. Es disquisicions lingüistiques de Braun-Darrigrand me semblen trabalhades, però non representen es mies conviccions. Era norma lingüistica ei, tostemp, objècte de mil reflexions, coma sciencia umanistica, tot pòt relativizar-se, però ei fondamentau d’auer referéncies estables que mos permeten foncionar d’ua forma sociau aglutinanta e integradora. Açò s’artenh en tot èster disciplinat damb era autoritat lingüistica, qu’en nòste cas ei er Institut d’Estudis Aranesi-Acadèmia aranesa dera lengua occitana. Non podem flirtejar damb toti es rasonaments que gessen! Era Norma, ei norma!
Ara ben, ath cant des sues reflexions lingüistiques enes que non voi hurgar, ne difóner, Darrigrand mos apòrte reflexions sus istòria e istòries de Gasconha. M’an interessat especiaument aqueres qu’expliquen era preséncia des vikings en Gasconha e que dèishen orientada era sua preséncia ena Val d’Aran. Braun-Darrigrand ei coautor d’ua òbra titolada “Des incursions vikings en Gascogne (840-892)”.
Ena òbra “Les Secrets du Gascon” i trobam diuèrses referéncies ara mitologia, a istòries magiques, a creences populares… I a eth mite grèc de Pirène. Hercules…. Podem seguir era explicacion sus era existéncia des “becuts” gascons, personatges damb un solet uelh e un pòt exageradament desvolopat semblants as ciclopes. A originat era expression, tanben en Aran, “qu’ei lèg coma un becut”. E recuelh era legenda de “Jan der Os”, qu’ei fòrça coneishuda per tota Occitània e que non è vist recuelhuda ena Val d’Aran: “un còp ère ua hemna… Un os que gessec deth bòsc, que la gahèc …, e que l’embarrèc ena sua còva. Cada dia er os li portaue minjar… E un dia auec un hilh, un mainatge, fòrça beròi… Li meteren Jan der Os; que siguec haure…” E era istòria qu’acabe en que Jan der Os se maride damb era hilha deth rei. Eth libre recuelh d’autes istòries.
Entre es publicacions araneses era òbra mès complèta que tracte sus era mitologia aranesa ei era de Isaura Gratacòs, Sol Invictus, publicada per Institut d’Estudis Aranesi-Acadèmia aranesa dera lengua occitana ena colleccion sus era Istòria d’Aran. S’i recuelhen istòries entranhables, creences inimaginables e molt soent desbrembades. En rebrembam ua: eth crespèth, enes sues formes diuèrses de pastèra e pescajon, ei un “aliment ric e volut, damb ua importanta foncion simbolica. Eth 2 de hereuèr, era Candelèra, calie hèr es crespèths! Encara qu’auéssem auut ua auta causa a hèr”. Eth crespèth a ua valor exorcista dera misèria e dera indigéncia; ei eth simbèu deth generador de vida, dera prosperitat. Eth prumèr crespèth que se hège ena Candelèra se sauvaue enquiara següenta Candelèra. En Aran encara i a famílies qu’ac rebremben. S’embolicaue damb suenh en un drap (o en papèr d’alumini a compdar des ans seishanta) e se sauvaue en vaisherèr, veirina de dus cossi qu’ena part inferiora ei barrada per dues pòrtes de husta. A miei sègle XIX se metie en armari dera ròba blanca, era limanda que s’emplegaue entà sauvar lo que mès estimauen. Dempús deth prumèr crespèth, eth segon ère entath prumèr mainatge que passaue peth carrèr
E mentre passe eth temps procuram mantier es nòstes legendes, es nòstes mitologies, entà non formar d’aqueth collectiu que tanben a desbrembat era lengua. A veir que mos apòrte era Enquesta d’emplecs lingüistics. Èm ara demora! Haram crespèts!
